يناير1980- الخوق .. رؤية طبيب – تحت التمرين – من الداخل د.سيد حفظى

الموجز

هذه‏ ‏لمحة‏ ‏من‏ ‏خبرة‏ ‏طبيب‏ ‏مبتدئ‏ ‏تحت‏ ‏التمرين‏ ‏يحضر‏ ‏العلاج‏ ‏الجمعى (‏التطوري‏) ‏كمتطوع‏ ‏وليس‏ ‏كمعالج‏ ‏مساعد‏ ‏بعد‏, ‏وهو‏ ‏يعلن‏ ‏قسوة‏ ‏المواجة‏ ‏رغم‏ ‏أنه‏ ‏لا‏ ‏يعانى ‏من‏ ‏أى ‏عرض‏ ‏ولايندرج‏ ‏تصنيفة‏ ‏تحت‏ ‏أى ‏مرض‏, ‏وهو‏ ‏يحاول‏ ‏فى ‏خبطات‏ ‏متناثرة‏ ‏أن‏ ‏يصف‏ ‏خبرته‏ ‏بالقدر‏ ‏المتاح‏ ‏من‏ ‏الألفاظ‏, ‏وهو‏ ‏يوفق‏ ‏فى ‏الإشارة‏ ‏إليها‏ ‏حسب‏ ‏ما‏ ‏سمحت‏ ‏به‏ ‏ذاكرته‏ ‏وقدرته‏ ‏اللغوية‏, ‏إلا‏ ‏أن‏ ‏المتمنع‏ ‏فى ‏عمق‏ ‏ضرباته‏ ‏المرتجفه‏ , ‏وتبريداته‏ ‏المقنعة‏ ‏يمكنه‏ ‏أن‏ ‏يستدل‏ ‏على ‏عمق‏ ‏الخبرة‏ ‏وخطورتها‏ ‏بأكثر‏ ‏مما‏ ‏سطر‏ ‏وعرض‏.‏

‏ ‏وهكذا‏ ‏يفتح‏ ‏صديقان‏ ‏باب‏ ‏المحاوه‏ ‏أمام‏ ‏الأطباء‏ ‏النفسين‏ ‏والمعالجين‏ ‏يشاركون‏ ‏المرضى ‏لعبة التعرى ‏ولكن‏ ‏بمسئولية‏ ‏الرواد‏.. ‏فهل‏ ‏ياترى ‏يستطيعون؟

الخـبرة‏:‏

فيه‏ ‏علاقة‏ ‏بينك‏ ‏وبين‏ ‏الناس‏ ‏الغلابة‏ ‏دول؟‏ ‏أيوه‏ ‏فيه‏… ‏فين؟؟‏! .. .. ‏فين؟‏ .. .. ‏الله‏, ‏مالك‏ ‏ياواد‏ ‏اتلخبط‏ ‏كده‏ ‏ليه‏, ‏وعرقت‏ ‏ووشك‏ ‏اصفر‏.. ‏ماتورينا‏ ‏إمال‏..!! ‏ماهو‏ .. ‏ما‏ ‏أنا‏.. ‏ما‏ ‏هو‏.. .. ‏ما‏ ‏هي‏.. .. ‏ما‏ ‏هم‏…. ‏ما‏ ‏هماشى ‏هنا‏.. ‏ياه‏ ! ‏مش‏ ‏معقول‏ !! ‏أستاذك‏ ‏ح‏ ‏يقول‏ ‏عليك‏ ‏ريه‏ ‏بعدين‏ ‏؟‏ ‏الله‏ ‏واللى ‏قاعدين‏ ‏سامعين‏ ‏؟؟‏ ‏دة‏ ‏مش‏ ‏حاسس‏ ‏بحد‏.. ‏ده‏ ‏فى ‏ملك‏ ‏لوحده‏.. ‏لألأ‏ ‏موجود‏ ‏أيوه‏ ‏موجود‏ .. .. ‏طب‏ ‏فين؟؟‏ ‏ما‏ ‏أنا‏.. ‏أصله‏ .. ‏أصله‏ ‏إنت‏ ‏ما‏ ‏فهمتش‏ ‏اللعبة‏ .. ‏إنت‏ ‏خايف‏ ‏كده‏ ‏ليه‏ !! ‏أنا‏.. .. ‏نفسى .. ‏كده‏.. ‏طب‏ ‏قول‏ :  ‏طظ‏ ‏فيك‏ .. .. ‏نفسى ‏وبس‏ ‏لألألألأ‏ .. ‏أنا‏ ‏بارفض‏ ‏اللعبة‏ ‏دية‏ .. ‏أرفضها‏ ‏خالص‏ ‏خالص‏. .. ‏مش‏ ‏عاروز‏ ‏حد‏ ‏يلغيها‏ .. ‏ما‏ ‏يصحش‏… ‏وبعدين‏ ‏لعلمك‏ ‏كمان‏ ‏بقى ‏أنا‏ ‏تعبت‏ .. ‏أنا‏ ‏قلبى ‏بيضرب‏ ‏جامد‏ ‏قوي‏.. ‏وإيدى ‏عرقت‏ ‏على ‏الآخر‏.. ‏لا‏.. ‏مش‏ ‏ممكن‏ , ‏مش‏ ‏لاعب‏.. ‏وبعدين‏ ‏أمال‏ ‏بقي‏!! ‏باقول‏ ‏للناس‏ ‏كلها‏ ‏طظ‏ ‏فيكم‏ ‏وأنا‏ ‏نفس‏ ‏وبس‏ , ‏مافيش‏ ‏غيري‏.. .. ‏لا‏ ‏لا‏ ‏أنا‏ ‏مش‏ ‏كده‏, ‏ده‏ ‏مش‏ ‏في‏.. ‏لأعيب‏.. ‏طب‏.. ‏واللى ‏موجود‏ ‏هنا‏ ‏؟؟‏ ‏واللى ‏موجودين‏ ‏هناك‏ ‏؟؟‏ .. ‏لالا‏.. ‏إنت‏ ‏المرة‏ ‏دية‏ ‏مش‏ ‏عارف‏ ‏طريقة‏ ‏اللعب‏.. .. ‏لألأ‏.. ‏أنا‏.. ‏مش‏.. ‏نفسي‏… ‏كده‏.‏

طب‏ ‏حاول‏ ‏تساعد‏ … ‏وادعى ‏تساعد‏, ‏لأ‏ ‏مش‏ ‏قادر‏ … ‏معلهش‏ ‏جرب‏ …. ‏يمكن‏ ‏تفلح‏!… ‏لأياسيدي‏!!‏اللى ‏هناك‏ ‏أولي‏… ‏لو قدرت‏..‏الله‏ .. ‏ياواد‏ ‏الحق‏ … ‏ده‏ ‏ح‏ ‏يبان‏ ‏المستخبي‏…‏دارينفسك‏… ‏هو‏ ‏عيب‏ … ‏ده‏ ‏ياويلك‏ ‏لوقدر‏  ‏يقراها‏ .. ‏ما‏ ‏انت‏ ‏سطرتها‏ ‏بالكلام‏… ‏إتزنقت‏ ‏ياجدع‏ .. ‏طب‏ ‏أضحك‏ .. ‏قال‏ ‏يعنى‏ ‏مكسوف‏ … ‏لا‏… ‏إنت‏ ‏مش‏ ‏عارف‏ ‏نفسى .. ‏اللى ‏جوه‏ ‏برءواللى ‏برءجوه‏ .. ‏ده‏ ‏أنا‏.. ‏قلبت‏.. ‏نفسي‏.. ‏كده‏.‏

رؤية‏ ‏شخصية‏ ‏بعد‏ ‏الخبرة‏:‏

عند‏ ‏مواجهتى ‏بالواقع‏ ‏أى ‏واقع‏ ..‏أقام‏ ‏دائمآ‏ ‏هذه‏ ‏المواجة‏ .. ‏أحاول‏ ‏أن‏ ‏أهرب‏ .. ‏أن‏ ‏أهرب‏ ‏من‏ ‏رؤيته‏ ‏بحجمه‏.. ‏ومن‏ ‏مواجهته‏ ‏من‏ ‏واقع‏ ‏مسئولية‏ … ‏فكيف‏ ‏بى ‏بالله‏ ‏عليكم‏ ‏أن‏ ‏أرى ‏نفسى .. ‏وجهآ‏ ‏لوجه‏ .. ‏فأنا‏ ‏الرجل‏ ‏المحب‏ ‏لكل‏ ‏الناس‏ .. ‏الذى ‏معه‏ ‏كل‏ ‏الناس‏ ..‏فأنا‏ ‏الذى ‏يقيم‏ ‏علاقات‏ ‏وطيدة‏ ‏مع‏ ‏كل‏ ‏الناس‏.. ‏وأنا‏ ‏الذى ‏أستحيى ‏أن‏ ‏أهمل‏ ‏الناس‏ ‏وأن‏ ‏أطردهم‏ ‏من‏ ‏فلكى … ‏إننى ‏لايمكن‏ ‏أن‏ ‏أسعى‏ ‏لمصلحتى ‏فقط‏ ‏على ‏حساب‏ ‏مصلحة‏ ‏الناس‏.. ‏ومع‏ ‏هذا‏ ‏فأنا‏ ‏لا‏ ‏أساعد‏ ‏ناسي‏.. ‏وأنا‏ ‏أكتم‏ ‏هذأ‏ ‏على ‏الناس‏ ‏لكى ‏لا‏ ‏يقولونا‏ ‏على ‏أناني‏.‏

ولقد‏ ‏لاحظت‏ ‏أنه‏ ‏أثناء‏ ‏المواجة‏ ‏مع‏ ‏الواقع‏ ‏فإن‏ ‏الخوف‏ ‏من‏ ‏نتائج‏ ‏هذه‏ ‏المواجة‏ ‏هو‏ ‏الذى ‏يدفع‏ ‏إلى ‏اتخاذ‏ ‏مسالك‏ ‏جانبية‏ ‏وطرق‏ ‏ملتفة‏, ‏لأنه‏ ‏عندما‏ ‏تكون‏ ‏المواجهة‏ ‏صريحة‏ , ‏يتضخم‏ ‏حجم‏ ‏الشئ‏ , ‏ونراه‏ ‏بحجمه‏ ‏الطبيعى ‏بكل‏ ‏عيوبه‏.. ‏ولا‏ ‏تظهر‏ ‏مزاياه‏.. ‏وذلك‏ ‏للرغبة‏ ‏الموجودة‏ ‏فى ‏القضاء‏ ‏على ‏كل‏ ‏عيوب‏ ‏الناس‏ ‏والادعاء‏ ‏أن‏ ‏صاحب‏ ‏الدعوة‏ ‏الكريمة‏ ‏خالى ‏من‏ ‏أية‏ ‏عيوب‏ ‏أو‏ ‏أيه‏ ‏إشارة‏ ‏بسيطة‏ ‏إلى ‏أى ‏عيب‏ ‏من‏ ‏العيوب‏.‏

إنه‏ ‏الخوف‏ ‏الذى ‏يجد‏ ‏لنفسه‏ ‏مخرجآ‏ ‏فى ‏وسط‏ ‏هذا‏ ‏القوم‏.. ‏إنه‏ ‏الروح‏ ‏الجمعى ‏المطمئن‏ … ‏الذى ‏يحمى ‏الفرد‏ ‏من‏ ‏قسوة‏ ‏الخوف‏.. ‏وهو‏ ‏ينظر‏ ‏إليه‏ ‏نظرة‏ ‏المتقبل‏ ‏لهذه‏ ‏الحقيقة‏ ‏وغير‏ ‏المتقبل‏ ‏الادعاء‏.‏

الخوف‏ ‏ما‏ ‏هيته‏… ‏ظهوره‏… ‏تناوله‏:‏

ما‏ ‏هو‏ ‏الخوف‏!! ‏

الخوف‏ ‏عبارة‏ ‏عن‏ ‏أحاسيس‏ ‏ومشاعر‏ ‏معينة‏ ‏تجعل‏ ‏المرء‏ ‏لا‏ ‏يرغب‏ ‏فى ‏مواجهة‏ ‏موقف‏ ‏ما‏…‏

هذه‏ ‏الأحاسيس‏ ‏قد‏ ‏تكون‏ ‏شديدة‏ ‏فتشير‏ ‏رغبة‏ ‏قوية‏ ‏فى ‏المرء‏ ‏للهرب‏ ‏من‏ ‏هذا‏ ‏الموقف‏ … ‏ولو‏ ‏حاول‏ ‏المرء‏ ‏هذا‏ ‏وسدت‏ ‏فى ‏وجه‏ ‏السبل‏ ‏وما‏ ‏كان‏ ‏من‏ ‏سبيل‏ ‏إلا‏ ‏المواج‏ ‏ثار‏ ‏فى ‏نفسه‏ ‏قلق‏ ‏واضطراب‏.. ‏وقد‏ ‏تكون‏ ‏الأحاسيس‏ ‏متوسطة‏ ‏الشده‏ ‏أو‏ ‏خفيفة‏ ‏وحينئيذ‏ ‏يمكن‏ ‏على ‏المرء‏ ‏التغلب‏ ‏عليها‏ ‏بأى ‏من‏ ‏الحيل‏ ‏إياها‏…‏

ولكن‏ ‏ماذا‏ ‏عن‏ ‏الخوف‏ ‏فى ‏مجموعة‏ ‏العلاج‏ ‏الجمعي‏!!‏

إنه‏ ‏هو‏ ‏بعينه‏.. ‏نفسه‏.. ‏نفس‏ ‏الخوف‏ ‏الذى ‏نحس‏ ‏به‏ ‏فى ‏حياتنا‏ ‏العامه‏…‏

ولكن‏ ‏الأمر‏ ‏يختلف‏ .. . ‏ذلك‏ ‏أن‏ ‏الموقف‏ ‏الذى ‏نخاف‏ ‏منه‏ ‏هو‏ ‏واقعنا‏ ‏وحقيقتنا‏ ‏واضحة‏,  ‏جلية‏ ‏للعين‏ , ‏كاملة‏ ‏بكل‏ ‏مقاييسها‏ ‏من‏ ‏قدرة‏ ‏وضعف‏ , ‏وإقدام‏ ‏وإحجام‏, ‏وظاهر‏ ‏وباطن‏ , ‏وقبول‏ ‏ورفض‏, ‏وقبول‏ ‏ورفض‏ , ‏وحلو‏ ‏ومر‏, ‏من‏ ‏مرغوب‏ ‏فيه‏ ‏ومن‏ ‏مستاء‏ ‏منه‏, ‏كل‏ ‏ذلك‏ ‏تحت‏ ‏العدسة‏ ‏المكبرة‏ ‏التى ‏تظهر‏ ‏أدق‏ ‏جوانب‏ ‏واقعنا‏ ‏المحتمية‏ ‏بانفعالاتنا‏ ‏والمختبئة‏ ‏بتفاعلاتنا‏.‏

كيف‏ ‏إذن‏ ‏يظهر‏ ‏الخوف‏ ‏فى ‏مجموعة‏ ‏العلاج‏ ‏الجمعي‏! ‏

إنه‏ ‏يظهر‏ ‏كلما‏ ‏وجدنا‏ ‏أنفسنا‏ ‏فى ‏مواجهة‏ ‏صريحة‏ ‏مع‏ ‏أنفسنا‏ ‏وذلك‏ ‏أمام‏ ‏أفراد‏ ‏المجموعة‏ ‏فرادى ‏فرادى ‏وأمام‏ ‏المجموعة‏ ‏ككل‏ ‏نتفاعل‏ ‏أو‏ ‏نحاول‏ ‏أن‏ ‏نتفاعل‏ ‏معه‏.‏

فرادى ‏فرادى ‏فكل‏ ‏واحد‏ ‏منهم‏ ‏تربطنا‏ ‏به‏ ‏علاقة‏ ‏ما‏ ‏وما‏ ‏من‏ ‏شك‏ ‏فى ‏تأثير‏ ‏وتأثر‏ ‏هذه‏ ‏العلاقة‏ ‏بهذا‏ ‏الخوف‏ ‏وتناوله‏ ‏ولكن‏ ‏فرادي‏.‏

‏  ‏فلو كان‏ ‏الخوف‏ ‏نصيبه‏ ‏الإنكار‏ ‏من‏ ‏جانبنا‏ ‏لكانت‏ ‏رؤيتنا أقل‏ ‏وضوحآ‏ ‏ولكان‏ ‏موقفهم‏ ‏أقل‏ ‏وصدقا‏ ‏قبولا‏ ‏ورفضآ‏.‏

ولو‏ ‏كان‏ ‏حظه‏ ‏الاعتراف‏ ‏به‏ ‏وتقبله‏ ‏ومحاولة‏ ‏تقليله‏ ‏بما‏ ‏يتفق‏ ‏مع‏ ‏صدق‏ ‏الحياة‏ ‏وسنتها‏ ‏ومبدئها‏ ‏لكان‏ ‏موقفهم‏ ‏أكثر‏ ‏قبولا‏ ‏أو‏ ‏رفضا‏ ‏ولكنه‏ ‏أكثر‏ ‏ألما‏.‏

ماذا‏ ‏يحدث‏ ‏إذن‏ ‏لو‏ ‏ظهر‏ ‏الخوف‏ ‏لنا‏!!‏

من‏ ‏واقع‏ ‏حضورى ‏فى ‏مجموعة‏ ‏العلاج‏ ‏الجمعى ‏عدة‏ ‏مرات‏ ‏قليلة‏… ‏وجدت‏ ‏أنه‏ ‏ينبغى ‏علينا‏ ‏أن‏ ‏نتظر‏ ‏فترة‏ ‏قد‏ ‏تطول‏ ‏كى ‏يتفاعل‏ ‏هذا‏ ‏الخوف‏ ‏مع‏ ‏وجداننا‏ ‏ومشاعرنا‏ ‏وكى ‏نتأثر‏ ‏به‏ ‏ويؤثر‏ ‏فيه‏ ‏موقفنا‏ ‏فى ‏الحياة‏.‏

فأيآ‏ ‏كان‏ ‏رد‏ ‏الفعل‏ ‏المبدئى ‏من‏ ‏جانبنا‏ ‏سواء‏ ‏الإنكار‏ ‏أم‏ ‏الرهبة‏ ‏والقلق‏ ‏أم‏ ‏الاعتراف‏ ‏والقبول‏ ‏فلابد‏ ‏من‏ ‏مراجعة‏ ‏حساباتنا‏ ‏ومرات‏ ‏وتقيم‏ ‏انفعالاتنا‏ ‏بموضوعية‏ ‏تزيد‏ ‏بتكرار‏ ‏المراجعة‏ ‏لها‏.‏

كما‏ ‏ينبغى ‏أن‏ ‏نكون‏ ‏بصحبة‏ ‏من‏ ‏تكون‏ ‏له‏ ‏دراية‏ ‏طويلة‏ ‏فى ‏مجال‏ ‏التفاعلات‏ ‏الإنسانية‏ ‏حتى ‏يمكننا‏ ‏الاستنارة‏ ‏والاهتداء‏ ‏والاسترشاد‏ ‏برأيه‏, ‏رأى ‏موضوعى ‏علمى ‏وواقعى ‏ومسئول‏, ‏لامفر‏ ‏من‏ ‏الاعتماد‏ ‏عليه‏ ‏المبتدئ‏.‏

وأعتقد‏ ‏أنه‏ ‏طالما‏ ‏حاول‏ ‏الفرد‏ ‏أن‏ ‏يسعى ‏للموضوعية‏ ‏فى ‏هذه‏ ‏العلاقات‏ ‏فلابد‏ ‏وأن‏ ‏يستفيد‏ ‏كثيرآ من‏ ‏الخوف‏.‏

لكن يبدو أن الطريق طويل، وأن فى جراب الحاوى الكثير والكثير.

ربك يستر!!